آبرسان مورد استفاده در فرمولاسیون آرایشی و بهداشتی

26 اسفند 1402 ساعت 18:57

مواد آبرسان یا Humectants یکی از اجزای مهم در فرمولاسیون آرایشی و بهداشتی بخصوص مرطوبت کننده‌ها هستند. آبرسان در واقع ماده ای با خاصیت جذب رطوبت (hygroscopic) است که رطوبت موجود در محیط را جذب کرده و سبب آبرسانی به سطح پوست می‌شود. ترکیبات آب رسان یکی از متداول ترین ترکیبات موجود در بازار هستند. گلیسیرین، اوره، لاکتیک اسید، الفا هیدروکسی کربوکسیلیک اسید، بتائین، سوربیتول، آلوئه ورا، عسل، پروپیلن گلیکول، هیالورنیک اسید (Hyaluronic acid) از مهم ترین ترکیبات آبرسان موجود در بازار هستند.

آبرسان آرایشی وبهداشتی چیست؟

آبرسان به ماده ای با قابلیت ایجاد پیوند هیدروژنی و جذب آب است. آبرسان‌ها عمدتا شامل گروه اوره، آمینواسید، کربوکسیلیک اسید، آلفا کروبکسیلیک اسید و هیدروکسی اسید هستند. آبرسان‌ها یکی از اجزای مهم در فرمولاسیون محصولات مراقبت پوست، مو و ناخن از جمله شامپو، لوسیون، کرم پوست، کره بدن، شوینده صورت، بالم لب، کرم چشم و... می‌باشد.

اثر آبرسان در فرمولاسیون آرایشی بهداشتی

آبرسان علاوه بر قابلیت جذب رطوبت در سطح پوست سبب دو خاصیت دیگر نیز می‌شود.

1-بهبود الاستیسه پوست

بهبود الاستیسه پوست سبب کاهش چین و چروک پوست شده و ظاهر پوست را جوان تر می‌کند.

2-محافظت در برابر تنش محیطی

عوامل آبرسان یا Humectants سبب محافظت پوست از استرس محیطی از جمله آلودگی، نور UV و شرایط سخت محیطی می‌شوند.

مهم ترین ترکیبات آبرسان و ویژگی مهم آنها در جدول زیر آورده شده است.

دسته بندی (ساختار شیمیایی)	نمونه‌های ماده اولیه
تری هیدروکسی پلیول بهترین آبرسان‌، با خاصیت لایه برداری، ایجاد رسانایی بالا در پوست	§ گلیسیرین (Glycerin)
آلکانول آمین مکمل مناسب گلیسیرین در فرمولاسیون؛ افزایش ساخت لایه محافظ بر روی پوست	§ لاکتامید (Lactamide MEA)
کربوهیدرات‌ها به عنوان یک آبرسان عملکرد معمولی دارند.هنگامی که با گلیسیرین ترکیب می شود، زیبایی شناسی محصول را عالی می‌کنند.	§ الکل‌های قندی (مانند سوربیتول، ساکارز، عسل، مانیتول و زایلیتول) § پلی ساکاریدها (مانند هیالورونیک اسید، بتا-گلوکان و کندرویتین سولفات )
پلیول ها (polyols) ایجاد پیوند هیدروژنی گروه های هیدروکسیل با آب	§ پروپیلن گلیکول (Propylene Glycol) § بوتیلن گلیکول (Butylene Glycol) § گلیسرت-26 (Glycereth-26) § پلی گلیسریل-3 متیل گلوکز دی استئارات (Polyglyceryl-3 Methylglucose Distearate) § هگزیلن گلیکول (Hexylene Glycol) § دی پروپیلن گلیکول (Dipropylene Glycol)
کربامیدها آبرسان خوب با خواص کراتولیتیک؛ مکمل خوب گلیسیرین و سایر مرطوب کننده‌ها	§ اوره (Urea)
کربوکسیلیک اسید یکی از اصلی ترین مواد مرطوب کننده طبیعی (NMF)	§ نمک های پیروگلوتامیک اسید (PCA) مثل سدیم PCA، کلسیم PCA، پتاسیم PCA
قندهای آمینو خاصیت آبرسانی، پتانسیل بهبود گردش سلولی بر روی پوست	§ گلوکوزامین (Glucosamine) § مشتقات گلیکوزامینوگلیکان و هیالورونان § مثل N-Acetylglucosamine (NAG)، Mannosamine و Galactosamine
آمین کواترنر Quaternary Amine – مرطوب کننده ملایم با خاصیت ایجاد حس زیبایی ظاهری	§ بتائین (Betaine) § Polyquaternium-51 § Polyquaternium-61 § Polyquaternium-64 § Polyquaternium-71
عصاره غدد چربی عوامل انسداد قوی با خاصیت آبرسانی و افزایش گردش سلولی و بهبود ترمیم لایه محافظ پوست	لانولین و مشتقات آن لانولین الکل (الکل استیله)
نمک اسید آلی خاصیت آبرسانی قوی و کمی خاصیت کراتولیتیک	§ پتاسیم لاکتات (Potassium Lactate) § سدیم لاکتات (Sodium Lactate) § سدیم هیالورونات ( Sodium Hyaluronate) § سدیم سیترات (SodiumCitrate)

عوامل انسدادی (Occlusivity Agents)

فهرست و گستره عوامل مرطوب‌کننده‌ مورد استفاده در فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی به اندازه کل مواد شیمیایی موجود در سایر عوامل مورد استفاده در فرمولاسیون‌های آرایشی بهداشتی متنوع هستند. دستیابی به رطوبت قابل قبول لزوماً به فناوری یا مواد جدیدی نیاز ندارد، اما می‌توان از فهرست گسترده‌ای از مواد شیمیایی موجود استفاده کرد که شامل استرها، الکل‌های کاربردی، روغن‌های‌گیاهی، روغن‌های حیوانی، روغن‌های معدنی، کره‌ها، نمک‌های ارگانیک و نمک‌های حاوی نیتروژن می‌شوند. در واقع می‌توان گفت گزینه های زیادی برای افزایش عملکرد مرطوب‌کنندگی در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست و مو وجود دارد. در این مقاله به دسته بندی و معرفی جزئی هر کدام از طبقه‌ بندی‌های عوامل مرطوب کننده مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست می‌پردازیم

همان گونه که در مقاله عوامل مرطوب کننده در محصولات آرایشی و بهداشتی ذکر شد، پوست‌های خشک و ترکیبی نیاز به ترمیم لایه‌های محافظ دارند و برای دستیابی به مرطوب‌سازی مطلوب مصرف‌کننده، باید ترکیب چهار دسته اصلی از مواد کاربردی را در نظر گرفت. این چهار دسته شامل موارد زیر می‌شوند:

- آبرسان‌ها (Humectants): که با افزایش دسترسی لایه محافظ پوست به رطوبت سطحی به تعدیل محتوای رطوبت پوست کمک می‌کنند.

- عوامل انسدادی (Occlusivity Agents): که معمولاً به عنوان مرطوب کننده نیز شناخته می‌شوند، محتوای رطوبت پوست را با کاهش سرعت اتلاف آب از طریق اپیدرم (TEWL) تعدیل می کنند.

- عوامل کراتولیتیک(Keratolytic Agents): که با پاکسازی سلول‌های مرده از سطح پوست و تحریک سلول‌های جدید برای تشکیل لایه محافظ بهتر و سالم‌تر، نوسازی سلولی را تحریک می‌کنند.

- نرم‌کننده‌ها (Emollients): که زیبایی و روان‌کنندگی موضعی پوست را بهبود می‌بخشند و باعث ایجاد حس نرمی و صافی در پوست می‌شوند. همچنین در صورت استفاده موضعی TEWL را تا حدودی تعدیل می‌کنند.

به طور کلی، به تعادلی از چهار دسته ذکر شده در بالا نیاز است تا هم تأثیر مرطوب‌کنندگی حسی توسط مصرف‌کننده و هم عملکرد بهبود یافته بالینی با استفاده از محصول ایجاد شود. در ادامه به معرفی هر کدام از این چهار دسته می‌پردازیم:

آبرسان‌ها (Humectants)

گروهی از مواد هیدروسکوپیک هستند که رطوبت موجود در هوا یا سطح پوست را به سمت خود جذب و حفظ می‌کنند.

نقاط قوت: در تعدیل رطوبت سطحی و درونی پوست عالی هستند.

چالش ها: استفاده نادرست از عوامل آبرسان‌ در فرمولاسیون ممکن است از نظر زیبایی شناسی چالش‌هایی ایجاد کنند که بر حس مصرف کننده و ظاهر کلی محصول تأثیر بگذارد.

فرصت‌ها: استفاده از عوامل آبرسان در سطوح کم (درصدهای مناسب) و همراه با سایر عوامل مرطوب کننده می‌تواند منجر به بهبود TEWL و رسانایی پوست شود که منجر به بهبود حس مصرف کننده و عملکرد کلی محصول شود.

در جدول زیر به معرفی انواع عوامل آبرسان مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست می‌پردازیم.

دسته بندی (ساختار شیمیایی)	نمونه‌های ماده اولیه
تری هیدروکسی پلیول بهترین آبرسان‌، با خاصیت لایه برداری، ایجاد رسانایی بالا در پوست	§ گلیسیرین (Glycerin)
آلکانول آمین مکمل مناسب گلیسیرین در فرمولاسیون؛ افزایش ساخت لایه محافظ بر روی پوست	§ لاکتامید (Lactamide MEA)
کربوهیدرات‌ها به عنوان یک آبرسان عملکرد معمولی دارند.هنگامی که با گلیسیرین ترکیب می شود، زیبایی شناسی محصول را عالی می‌کنند.	§ الکل‌های قندی (مانند سوربیتول، ساکارز، عسل، مانیتول و زایلیتول) § پلی ساکاریدها (مانند هیالورونیک اسید، بتا-گلوکان و کندرویتین سولفات )
پلیول ها (polyols) ایجاد پیوند هیدروژنی گروه های هیدروکسیل با آب	§ پروپیلن گلیکول (Propylene Glycol) § بوتیلن گلیکول (Butylene Glycol) § گلیسرت-26 (Glycereth-26) § پلی گلیسریل-3 متیل گلوکز دی استئارات (Polyglyceryl-3 Methylglucose Distearate) § هگزیلن گلیکول (Hexylene Glycol) § دی پروپیلن گلیکول (Dipropylene Glycol)
کربامیدها آبرسان خوب با خواص کراتولیتیک؛ مکمل خوب گلیسیرین و سایر مرطوب کننده‌ها	§ اوره (Urea)
کربوکسیلیک اسید یکی از اصلی ترین مواد مرطوب کننده طبیعی (NMF)	§ نمک های پیروگلوتامیک اسید (PCA) مثل سدیم PCA، کلسیم PCA، پتاسیم PCA
قندهای آمینو خاصیت آبرسانی، پتانسیل بهبود گردش سلولی بر روی پوست	§ گلوکوزامین (Glucosamine) § مشتقات گلیکوزامینوگلیکان و هیالورونان § مثل N-Acetylglucosamine (NAG)، Mannosamine و Galactosamine
آمین کواترنر Quaternary Amine – مرطوب کننده ملایم با خاصیت ایجاد حس زیبایی ظاهری	§ بتائین (Betaine) § Polyquaternium-51 § Polyquaternium-61 § Polyquaternium-64 § Polyquaternium-71
عصاره غدد چربی عوامل انسداد قوی با خاصیت آبرسانی و افزایش گردش سلولی و بهبود ترمیم لایه محافظ پوست	لانولین و مشتقات آن لانولین الکل (الکل استیله)
نمک اسید آلی خاصیت آبرسانی قوی و کمی خاصیت کراتولیتیک	§ پتاسیم لاکتات (Potassium Lactate) § سدیم لاکتات (Sodium Lactate) § سدیم هیالورونات ( Sodium Hyaluronate) § سدیم سیترات (SodiumCitrate)

عوامل انسدادی (Occlusivity Agents)

عوامل انسدادی به عنوان سدی در برابر هوا و آب عمل کرده و از تبخیر قابل توجه رطوبت داخلی پوست جلوگیری می‌کنند. این عوامل از نفوذ مواد موضعی به لایه محافظ پوست جلوگیری می‌کنند.

نقاط قوت: به حفظ تعادل طبیعی رطوبت پوست کمک می کنند.

چالش‌ها: استفاده بیش از حد از عوامل انسدادی در فرمولاسیون ممکن است بر تجربه حسی کلی محصول تأثیر گذاشته و حس ظاهری خوبی را برای مصرف کننده ایجاد نکند.

فرصت ها: استفاده از وازلین به مقدار مناسب (در سطوح کم) همراه با عوامل انسدادی باعث بهبود حس ظاهری و عملکرد کلی محصول خواهد شد.

در جدول زیر به معرفی انواع عوامل انسدادی مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست می‌پردازیم.

دسته بندی (ساختار شیمیایی)

نمونه‌های ماده اولیه

هیدروکربن‌ها

عوامل انسداد، با وازلین که معمولاً به عنوان استاندارد در نظر گرفته می شود، گاهی اوقات ممکن است باعث ایجاد احساس چسبندگی یا چربی روی پوست شوند.

§ وازلین

§ ایزودودکان

§ آلکان‌های C14-20

§ پارافین مایع و پارافین وکس

§ اسکوالن

سیلوکسان‌ها

اثر مشابه وازلین بدون ویژگی‌های منفی چون چسبندگی و احساس چربی، مکمل عالی برای وازلین در فرمولاسیون‌ها

§ آلکیل متیکون‌های C30-45

§ سیکلومتیکون (cyclomethicone)

§ سیکلوپنتاسیلوکسان (Cyclopentasiloxane)

§ دایمتیکونول (Dimethiconol)

§ تری متیل سیلوکسی سیلیکات (Trimethylsiloxysilicate)

کره مغز‌ها (دانه گیاهان)

دارای اثر انسدادی بسیار خوب و برخی دیگر از خواص رطوبتی است. جایگزینی عالی برای وازلین است.

§ کره شیا (Shea Butter)

§ کره کاکائو

§ کره بادام درختی

§ کره نارگیل

§ کره انبه

عوامل کراتولیتیک (Keratolytic Agents)

عوامل کراتولیتیک با لایه برداری سلول های مرده پوست را از بین می‌برد و باعث ترمیم و بازسازی سد پوست می‌شوند.

نقاط قوت: با لایه برداری باعث افزایش سرعت گردش سلولی پوست شده و عملکرد لایه محافظ پوست را تقویت می‌کنند.

موانع: چالش اصلی احتمال ایجاد تحریک و حساسیت بر روی پوست است.

فرصت ها: فرموله کردن لایه بردارهایی که با pH پوست انسان سازگار باشند و در عین حال خواص کراتولیتیک خود را حفظ کنند می‌تواند بسیار ارزشمند باشد.

در جدول زیر به معرفی انواع عوامل کراتولیتیک مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست می‌پردازیم.

دسته بندی (ساختار شیمیایی)

نمونه‌های ماده اولیه

کربوکسیلیک اسیدها

خاصیت کراتولیتیک قوی بدون ایجاد تحریک و حساسیت آنچنانی روی پوست

بتا هیدروکسی اسید ها (BHAs)

§ سالیسیلیک اسید و مشتقات آن

اسیدهای میوه‌

عملکرد کراتولیتیک عالی، تحریک کننده قوی پوست (نیاز به تنظیم pH دارند که می‌تواند اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد)

آلفا هیدروکسی اسید ها (AHAs)

§ لاکتیک اسید (Lactic acid)

§ سیتریک اسید (Citric acid)

§ گلیکولیگ اسید (Glycolic acid)

§ مالیک اسید (Malic acid)

§ تارتاریک اسید (Tartaric acid)

دی اوره ها

عامل کراتولیتیک و لایه بردار

§ آلانتوئین (Allantoin)

نرم کننده‌ها (Emollients)

نرم کننده ها در درجه اول به خاطر توانایی خود در بهبود زیبایی، نرمی و لطافت لمسی پوست شناخته و استفاده می‌شوند. آنها همچنین به کاهش زبری سطح پوست کمک می‌کند بدون اینکه بقایای چربی یا روغنی را روی پوست باقی بگذارند.

نقاط قوت: نرم کننده ها در اصلاح درک لمسی محصول و ایجاد حس خوشایند بعد از مصرف آن عالی عستند.

چالش‌ها: انتخاب نرم‌کننده‌های مناسب از میان طیف وسیعی از گزینه‌های موجود، که هر کدام طیف متنوعی از مواد شیمیایی را تشکیل می‌دهند بسیار مشکل است. این امر می‌تواند تعیین این که کدام نرم‌کننده‌ها بهترین ویژگی‌ حسی و عملکردی را در محصول نهایی ایجاد می‌کنند، را دشوار کند.

فرصت ها: هنگام ایجاد فرمولاسیون با نرم‌کننده‌های مختلف، ترکیب مواد نرم‌ کننده مختلف ممکن است اثر همزمانی روی بافت، حفظ رطوبت و احساس کلی پوست داشته باشد. این اثرات می توانند یکدیگر را تقویت کرده که منجر به بهبود عملکرد و خواص حسی محصول مراقبت از پوست می‌شود.

در جدول زیر به معرفی انواع نرم کننده‌های مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست می‌پردازیم.

دسته بندی (ساختار شیمیایی)

نمونه‌های ماده اولیه

سیلوکسان‌ها

طیف وسیعی از ترکیبات، از دی متیل ها تا سایر مواد آلی را در بر می‌گیرند. انتخاب نرم کننده مناسب بر اساس سازگاری با فرمول و هزینه مد نظر می‌باشد.

دایمتیکون‌ها

§ دایمتیکون (پلی دی متیل سیلوکسان) (Polydimethylsiloxane)

§ سیکلوپنتاسیلوکسان (D5) (Cyclopentasiloxane)

§ کراس پلیمر دایمتیکون

§ کراس پلیمر دایمتیکون/وینیل دایمتیکون

صمغ‌ها

§ صمغ زانتان (Xanthan Gum)

کراس پلیمرها

§ Acrylates/C10-30 Alkyl Acrylate Crosspolymer

آلکیل متیل‌ها

§ دی استئاریل متیکون (Distearyl Methicone)

§ دکامتیل سیکلوپنتازیلوکسان (Decamethylcyclopentasiloxane)

§ هگزامتیل دی سیلوکسان(Hexamethyldisiloxane)

آمینو فانکشنال‌ها

§ آمودیمتیکون (Amodimethicone)

§ تری متیل سیلوکسی مودیمتیکون (Trimethylsiloxyamodimethicone)

§ لوریل متیکون کوپلیول (Lauryl Methicone Copolyol)

استرهای اسید چرب

طیف گسترده‌ای از ترکیبات را شامل می‌شود. انتخاب بر اساس نوع کاربری و نوع پوست می‌باشد. مناسب برای استفاده با سایر نرم کننده‌ها و بهبود عملکرد کلی فرمولاسیون

مولکول‌های خطی

§ ستیل پالمیتات (Cetyl Palmitate)

§ بهنیل لاکتات (Behenyl Lactate)

§ آرشیدیل پیروپیونات (Archidyl Propionate)

§ ایزوپروپیل میریستات (Isopropyl Myristate)

§ ایزوپروپیل پالمیتات (Isopropyl Palmitate)

§ اتیل هگزیل پالمیتات (Ethylhexyl Palmitate)

§ اتیل هگزیل استئارات (Ethylhexyl Stearate)

§ استئاریل هپتانوات (Stearyl Heptanoate)

§ میریستیل لاکتات (Myristyl Lactate)

مولکول‌های شاخه‌ای

§ ایزونونونیل ایزونونوات (Isonononyl Isononoate)

§ بهنیل ایزواستئارات (Behenyl Isostearate)

§ تری ایزودسیل میریستات (Triisodecyl Myristate)

§ ایزواستئاریل ایزو استئارات (isostearyl isostearate)

§ ایزواستئاریل نئوپنتانوات (Isostearyl Neopentanoate)

§ اکتیلدودسیل میریستات (Octyldodecyl Myristate)

§ ایزوستیل استئارات (isocetyl stearate)

مشتقات گلیسیرید

خاصیت نرم کنندگی استثنایی، ترکیب یا اختلاط مواد ارگانیک را با هم تسهیل می کند، دارای خاصیت تقویت امولسیفایرها

§ کاپریک/کاپریلیک تری گلیسرید (Capric/Caprylic Triglyceride)

§ گلیسریل استئارات (Glyceryl Stearate)

§ گلیسریل اولئات (Glyceryl Oleate)

§ گلیسریل کاپریلات (Glyceryl Caprylate)

§ گلیسریل استئارات سیترات (Glyceryl Stearate Citrate)

§ ستیل ریسینولات (Cetyl Ricinoleate)

اتر

قدرت نرم کنندگی خوب

§ دی کاپریلیل اتر (Dicaprylyl Ether)

مشتقات دایمر دیلینولئات

خاصیت نرم کنندگی خوب، برخی از آن‌ها خاصیت تقویت امولسیفایرها را دارند.

§ دی ایزو استئاریل دایمر دیلینولئات (Diisostearyl Dimer Dilinoleate)

§ دی ایزوپروپیل دایمر دیلینولئات (Diisopropyl Dimer Dilinoleate)

§ دیلوریل دایمر دیلینولئات (Dilauryl Dimer Dilinoleate)

پلیمری

گروه متنوعی از ترکیبات مبتنی بر اکریلیک، پلی اتر، پلی آمید و پلی اورتان

§ ایزوئیکوزان (Isoeicosane)

§ پلی گلیسریل-10 ایزو استئارات (Polyglyceryl-10 Isostearate)

§ کوپلیمر PEG-8/SMDI

§ کوپلیمر دیلینولئیک اسید/دیلینولئیل الکل/ پروپاندیول (Dilinoleic Acid/Dilinoleyl Alcohol/Propanediol Copolymer)

روغن های گیاهی و مشتقات آن

نرم کننده‌های طبیعی و محبوب مصرف کنندگان، نیازمند تنظیم فرمولاسیون برای اطمینان از تعادل نرمی پوست بدون ایجاد احساس چربی بیش از حد روی پوست

§ روغن زیتون و استرها و ترانس استرهای آن

§ روغن نارگیل

§ روغن جوجوبا

§ روغن آرگان

§ روغن بادام درختی

در این مقاله با دسته بندی عوامل مرطوب کننده در محصولات آرایشی و بهداشتی آشنا شدیم و معرفی جزئی هر کدام از طبقه‌ بندی‌های عوامل مرطوب کننده مورد استفاده در فرمولاسیون‌های مراقبت از پوست پرداختیم. با توجه به گستره مواد موجود در هر طبقه بندی با خواص و مزایا و معایب گوناگون هر کدام می‌توان گفت استفاده از یک ماده در هر دسته به تنهایی به عنوان عامل مرطوب کننده فرمول کافی و درست نیست. برای ایجاد یک فرمولاسیون مناسب و ایده‌آل، نیاز به ترکیب دقیق و صحیح این عوامل مرطوب کننده گوناگون است. در چنین حالتی باید عوامل مختلفی را در نظر گرفت و قبل از ترکیب مواد به مطالعه سازگاری، نحوه تعامل، معایب و چالش‌های هر کدام از این ترکیبات پرداخت تا در نهایت به یک فرمولاسیون مناسب، کارآمد و مطابق با نیاز مصرف کننده دست یافت.